Is Ketamine Een Psychedelische Drug?

De tijd dat er een angstcultuur om drugs heen hing, lijkt (bijna) voorbij. De angst die door conservatieve propagandisten gecreëerd werd, komt steeds meer op losse schroeven te staan. In de voorhoede van deze verandering staan psychedelica. Zozeer zelfs dat dit tijdperk ook wel de 'psychedelische renaissance' wordt genoemd.

Ook ketamine is onderdeel van dit kleurrijke debat geworden. Maar is deze drug het lang verloren gewaande broertje dat echt tot de psychedelische familie behoort, of is ketamine het zwarte schaap van de familie? Hieronder onderzoeken we of ketamine echt een psychedelicum genoemd mag worden, of niet.

Wat is een psychedelicum?

Psychedelica worden over het algemeen, op enkele uitzonderingen na, als een subgroep van hallucinogenen beschouwd. Psychedelische drugs hebben een aantal kenmerken gemeen die hen van andere middelen onderscheidt. Hoewel de grenzen vaak niet heel duidelijk zijn, vormen psychedelica een aparte groep verbindingen, of ze nu op basis van hun werkingsmechanisme of effecten worden gecategoriseerd.

Eerst wat etymologische informatie. De term 'psychedelisch' is afkomstig uit een dialoog tussen de psychiater Humphrey Osmond en de schrijver Aldous Huxley. Het heeft een Griekse oorsprong en betekent zoiets als 'geestonthullend' of 'geestmanifesterend'.

Het woord bestaat uit twee delen: 'psychḗ' verwijst simpelweg naar 'geest' of 'ziel', en 'dēleín' betekent 'manifesteren' of 'onthullen'. De stoffen hebben deze benaming gekregen vanwege het ongebruikelijke vermogen ervan om gebruikers duidelijkheid en (meer objectief) inzicht in hun innerlijke wereld te geven, leidend tot het ontdekken en observeren van dingen in zichzelf die normaal gesproken verborgen zijn.

Later gaan we dieper in op de belangrijkste kenmerken die vaak aan psychedelica worden toegeschreven, maar over het algemeen hebben ze de volgende eigenschappen:

• Beïnvloeden de serotoninereceptoren van de hersenen
• Zijn fysiek veilig
• Creëren snel tolerantie (wat lichamelijke verslaving onmogelijk maakt)
• Zorgen voor kruistolerantie
• Veroorzaken een 'trippy' high
• Veroorzaken geen (of nauwelijks een) 'drugskater'

Zoals we verderop in dit artikel zullen zien, is de definitie van 'psychedelica' de afgelopen jaren echter nogal veranderd. Er worden steeds meer drugs als zodanig geclassificeerd, terwijl ze niet voldoen aan veel van de bovenstaande criteria. Een daarvan is ketamine.

Wat is ketamine?

Ketamine is een dissociatief anestheticum dat in de dier- en menselijke geneeskunde als pijnstiller en kalmeringsmiddel wordt gebruikt. De afgelopen jaren is het ook populair geworden als mogelijke behandeling van therapieresistente depressie (Lent, Arredondo, Pugh, Austin, 2019).

Ketamine werd in 1962 afgeleid van fencyclidine (PCP). Omdat het minder hallucinogene eigenschappen vertoonde, was het geschikter voor medisch gebruik. Als verdovingsmiddel houdt ketamine de ademhalings- en luchtwegreflexen in stand, stimuleert het het hart en verhoogt het de bloeddruk. Andere verdovingsmiddelen onderdrukken deze functies meestal, wat fatale gevolgen kan hebben.

Bij lage doses veroorzaakt ketamine een milde dissociatie van het zelf en de realiteit. Het remt daarbij de cognitieve functies en motorische controle aanzienlijk. Je kunt het enigszins vergelijken met het gevoel dat je hebt als je behoorlijk dronken bent. Bij hogere doses wordt de motorische controle volledig geremd en kan de dissociatie extreem worden. Dit kan leiden tot een soort bijna-doodervaring, buitenlichamelijke ervaringen en vervaging van de werkelijkheid. In medische termen is een persoon in deze toestand verdoofd. De informele term hiervoor is 'k-hole'.

Sommige mensen maken deze verdoofde k-hole-staat in zekere mate bewust mee, soms zelfs bij zeer hoge doseringen. Hierdoor kunnen ze zich bepaalde ervaringen later nog herinneren. Dit is ook de reden waarom mensen ketamine recreatief zijn gaan gebruiken.

Is ketamine een psychedelicum?

Tegenwoordig wordt ketamine, vooral in de psychiatrie, vaak als een psychedelicum geclassificeerd. Maar hoe vergelijkbaar is het met andere psychedelica, en kan het eigenlijk wel als zodanig worden beschouwd?

Hieronder onderzoeken we in hoeverre ketamine op traditionele psychedelica lijkt.

De fysieke kant

Op fysiek niveau zijn ketamine en traditionele psychedelica (psilocybine, LSD, DMT, mescaline) behoorlijk verschillend, zowel wat betreft de chemie en het werkingsmechanisme als de algemene effecten ervan op het lichaam.

De fysieke eigenschappen van traditionele psychedelica

Laten we eerst wat meer over traditionele psychedelica te weten komen. Hoewel deze lijst niet volledig is, kunnen psilocybine, LSD, DMT en mescaline als de vier traditionele psychedelica worden beschouwd. Ze hebben niet alleen vergelijkbare effecten, maar ook veel overeenkomsten in hoe ze op het lichaam inwerken. Psilocybine, DMT en mescaline ontstaan allemaal op een natuurlijke manier uit L-tryptofaan. Deze drie stoffen staan ook wel bekend als 'indoolalkaloïden'. LSD heeft een andere chemische samenstelling, maar gaat op dezelfde manier een interactie met de hersenen aan.

Alle vier lijken ze vooral effect te hebben door op serotoninereceptoren in de hersenen in te werken, namelijk op 5-HT-receptoren. De receptoren en de mate waarin die worden beïnvloed, verschillen per stof (psilocybine bindt bijvoorbeeld vooral aan de 5-HT2A-receptor), maar ze werken grotendeels op dezelfde manier.

Wanneer ze eenmaal hun werk hebben gedaan, zorgen al deze drugs voor vergelijkbare hersentoestanden, waaronder een verhoogde activiteit en connectiviteit en hogere mate van willekeur. Daarnaast zorgen ze voor een verminderd overzicht van het defaultnetwerk (DMN). Dit is een hersengebied waarvan wordt aangenomen dat het een cruciale rol speelt bij ons zelfgevoel, en de drugservaring als het ware 'filtert' (Gattuso, 2023). Bij mensen met een depressie is waargenomen dat het DMN actiever is dan normaal.

Daarnaast worden traditionele psychedelica als behoorlijk veilig beschouwd, wat de anti-drugslobby ook beweert. Onderzoek naar de nadelige effecten van psilocybine, LSD, DMT en mescaline (mede geschreven door de beruchte professor David Nutt) toonde aan dat veel van de genoemde risico’s van deze drugs onjuist bleken te zijn, en dat deze beweringen zelden op wetenschappelijk bewijs waren gebaseerd (Schlag et al., 2022).

De effecten van psychedelica zijn vrijwel volledig beperkt tot de hersenen. Om die reden kunnen ze geen overdosis, overlijden of ander groot fysiek probleem veroorzaken. Wel is nog altijd onduidelijk welke effecten ze kunnen hebben op mensen met onderliggende psychische aandoeningen, zoals schizofrenie.

Tot slot zijn deze traditionele psychedelica niet verslavend. Door hun werkingsmechanisme bouw je snel een tolerantie op wanneer je ze vaak gebruikt. Daardoor hebben ze binnen een paar dagen geen effect meer. De kans op een verslaving is dan ook nihil. Bovendien, wanneer je meer dan een van deze traditionele psychedelica gebruikt, zorgen ze voor zogeheten 'kruistolerantie' (mogelijk met uitzondering van DMT). Ook dit heeft weer met hun werkingsmechanisme te maken.

De fysieke eigenschappen van ketamine

Ketamine vertoont bijna geheel andere fysieke kenmerken en effecten. Het bestaat uit twee enantiomeren: esketamine (S-ketamine) en arketamine (R-ketamine). Esketamine is effectiever als analgeticum en in principe een verdovingsmiddel. Men denkt daarbij dat tegenhanger R-ketamine een beter antidepressivum is (Sachdeva, 2023).

In principe blokkeert ketamine de N-methyl-D-aspartaatreceptor (NMDA) in de hersenen. Hierdoor worden α-amino-3-hydroxy-5-methyl-4-isoxazol-propionzuurreceptoren (AMPA) geactiveerd. Dit moduleert vervolgens signaalroutes die nodig zijn om de neurotransmissie in het limbische systeem te beïnvloeden. Dit is een heel ander werkingsmechanisme in vergelijking met traditionele psychedelica!

Daarbij komt nog dat psychedelica zeer weinig fysieke effecten hebben en vrijwel geen gevaarlijke interacties met andere medicijnen aangaan. Bij ketamine is dit wel het geval (anders zou het ook niet als pijnstiller en verdovingsmiddel werken), en wanneer het in een hoge dosis of in combinatie met alcohol of andere drugs wordt genomen, kan het leiden tot een overdosis, hersenkwalen of zelfs fatale gevolgen hebben. Ondanks dit lijken sterfgevallen als gevolg van illegaal ketaminegebruik relatief zeldzaam te zijn. Nederlandse cijfers zijn er niet, maar in Engeland zijn tussen 1997 en 2019 238 mensen overleden als gevolg van ketamine-misbruik (Corkery, 2021). Bij ongeveer 80% van deze sterfgevallen waren andere drugs betrokken.

Hoewel de kans op overlijden klein is, is ketamine wel verslavend. Langdurig gebruik kan gepaard gaan met verschillende gezondheidsproblemen, naast de reguliere problemen die doorgaans met verslavingen worden geassocieerd. Een van de bekendste is dat ketamine bij langdurig gebruik de blaas kan verzwakken en incontinentie kan veroorzaken.

Wanneer je ketamine sporadisch gebruikt, is het een relatief veilige drug. Maar bij regelmatig gebruik of in combinatie met andere drugs nemen de risico’s drastisch toe.

De fenomenologische kant

Op het eerste gezicht lijken ketamine en traditionele psychedelica overeenkomsten te hebben wat effecten betreft. Maar wanneer je deze effecten nauwkeuriger analyseert, kom je tot een andere conclusie.

De effecten van traditionele psychedelica

Zelfs als je ze nog nooit zelf hebt gebruikt, ben je waarschijnlijk wel bekend met psychedelische effecten. Zo worden psychedelica vaak geassocieerd met meer empathie, vervaging van geluid en kleur, 'trippy' hallucinaties en diepgaand filosofisch denken en inzicht. Sommige gebruikers hebben zelfs 'mystieke ervaringen' wanneer ze onder invloed zijn van deze drugs.

Hoewel de effecten van traditionele psychedelica vergelijkbaar zijn, heeft elke drug ook zijn eigen specifieke karakter. Mescaline en psilocybine veranderen de perceptie van de wereld om je heen, vergroten het gevoel van verbondenheid met de wereld, maar houden je nog relatief met beide benen op de grond. LSD kan veel sterker zijn, echte hallucinaties veroorzaken en de normale realiteit ontoegankelijker maken. DMT kan je naar nog vreemdere universums transporteren, waar je zelfs met andere wezens kunt communiceren!

De ervaring kan dus wat afwijken, maar over het algemeen voelen de effecten van indoolalkaloïde psychedelica (DMT, psilocybine, mescaline) veilig aan, al kan een bad trip altijd voorkomen. LSD voelt vaak ook zo, maar kan eerder overweldigend en beangstigend zijn.

Hoewel introspectieve ervaringen heel goed mogelijk zijn, hebben al deze drugs de neiging om een sterk gevoel van verbondenheid met de wereld om je heen te bevorderen. Let wel, dit laatste kan bij grotere doseringen afnemen. Trippend op psychedelica hebben mensen vaak ook een sterk gevoel van verbondenheid met zichzelf, al kun je bij echt hoge doseringen ego-dood ervaren. In dat geval krijg je een sterk gevoel van onthechting van jezelf.

De effecten van ketamine

De effecten van ketamine kunnen ook worden omschreven als 'trippy', maar ze lijken niet echt op een psychedelische trip. Bij lagere doses voelen gebruikers zich vaak enigszins onthecht of gedissocieerd van zichzelf, anderen en de wereld. Bepaalde prikkels, en dan met name geluiden en muziek, worden daarbij versterkt. En hoewel ketamine een verdovingsmiddel is, kunnen lagere doses juist een stimulerend effect hebben. Om die reden wordt het ook vaak als partydrug gebruikt.

Bij hogere doses verliezen mensen al snel de controle over hun eigen lichaam. Je motoriek werkt niet meer naar behoren en je krijgt moeite om je dingen te herinneren of je bewust te blijven van wat er gebeurt. Mensen die ketamine gebruiken, kunnen wakker zijn en zich tegelijkertijd bewusteloos voelen.

Bij zeer hoge doses kan een trance-achtige toestand ontstaan, waarbij je andere dimensies kunt betreden en dingen ervaart die moeilijk te definiëren zijn. Hoewel beschrijvingen van deze ervaringen soms lijken op die van DMT, voelt het vaak heel anders aan. Hoge doses ketamine kunnen ook, net als psychedelica, een uniek inzicht in jezelf opleveren.

Ketamine vs. psychedelica: de therapeutische kant

Ketamine en traditionele psychedelica lijken waarschijnlijk het meeste op elkaar op therapeutisch vlak. Laten we eens kijken hoe beide in de medische wereld worden gebruikt en bestudeerd.

Het therapeutische potentieel van traditionele psychedelica

Onderzoek naar traditionele psychedelica varieert nogal. De meest onderzochte psychedelica zijn psilocybine (paddo's) en LSD.

Beide zijn veelbelovend gebleken voor verschillende psychische aandoeningen, met name therapieresistente depressie. Een groot, dubbelblind onderzoek toonde aan dat een dosis van 25mg psilocybine significant effectief was bij ernstige depressies (Goodwin, 2022). Hierbij kwam echter ook naar voren dat 77% van de deelnemers last had van hoofdpijn, misselijkheid en duizeligheid.

Uit een review waarin tientallen jaren onderzoek naar LSD is geanalyseerd, blijkt dat deze drug mogelijk ook kan worden gebruikt bij verschillende aandoeningen, van verslaving tot aan depressie (Fuentes, 2020). Maar omdat een deel van het onderzoek al decennia geleden uitgevoerd is, is het zaak dat er nieuwe studies komen, zodat de implicaties beter kunnen worden begrepen.

Op dit moment wordt het gebruik van psychedelica, afgezien van klinisch onderzoek, echter nog zelden toegestaan voor medische doeleinden. Daarom is het vooralsnog lastig om er echt definitieve conclusies aan te verbinden.

Het therapeutische potentieel van ketamine

Ketamine is momenteel een beetje het wonderkind in de psychiatrie. Het gebruik ervan is in meerdere landen toegestaan, en omdat er steeds meer bewijs verschijnt dat het werkt, wordt het steeds populairder bij de behandeling van depressies.

Bij deze behandelingen worden vaak relatief lage doses gebruikt, waarvan wordt aangenomen dat ze het glutamaatgehalte in de hersenen verhogen. Van glutamaat is bekend dat het de stemming beïnvloedt. Een van de leidende theorieën is dat het deze toename is die ketamine zijn antidepressieve eigenschappen geeft. Het kan daarbij worden toegediend via neusspray, een intraveneuze injectie, intramusculaire injectie of via een zuigtablet. Nogmaals, het gaat hierbij om lage doseringen, die bij lange na niet tot een dissociatieve toestand leiden. Bovendien wordt het vaak alleen in ziekenhuizen of klinieken toegediend.

Aangetoond is dat een dosis ketamine tot drie weken werkzaam is, wat betekent dat men structureel moet behandelen. Dit vormt echter ook een risico, want regelmatige consumptie kan afhankelijkheid veroorzaken. In Londen, waar alleen privéklinieken ketamine mogen voorschrijven, zijn er al gevallen bekend van patiënten die zich bij meerdere klinieken hebben aangemeld om de wettelijk opgelegde minimale wachttijd tussen doses te omzeilen.

De exacte manier waarop ketamine depressie kan beïnvloeden, is momenteel nog onbekend. Dit is echter wel vaker het geval met antidepressiva, en weerhoudt artsen er niet van om het voor te schrijven.

Hoe zit het met microdosing?

Men denkt dat zowel ketamine als traditionele psychedelica vergelijkbare resultaten hebben bij het microdoseren ervan. Maar helaas bestaat er nog weinig concreet bewijs voor de effecten van microdosing. Volgens sommige onderzoekers kan er zelfs sprake zijn van een placebo-effect. Maar door het gebrek aan klinische, dubbelblinde onderzoeken kunnen we dit simpelweg niet met zekerheid zeggen.

Er zijn verschillende traditionele psychedelica die populair zijn in de wereld van microdosing:

• LSD
• Psilocybine
• Mescaline

DMT

Ondanks het gebrek aan wetenschappelijk bewijs zijn er ook genoeg mensen die ketamine microdoseren en hier positieve effecten aan overhouden. Of het nu gaat om traditionele psychedelica of ketamine, de meeste microdoseerders streven naar het volgende:

• Meer focus
• Meer productiviteit
• Meer creativiteit
• Algemeen beter gevoel

Ketamine en psychedelica: zijn ze hetzelfde?

Dus... is ketamine nu wel of niet een psychedelicum?

Veel mensen classificeren ketamine als een psychedelicum, maar dit is vaak niet echt goed onderbouwd. Ook de medische gemeenschap schaart de drug vaak onder de psychedelica, omdat het een 'trippy' gevoel kan veroorzaken en bij de behandeling van depressie kan worden gebruikt. Maar antidepressiva worden ook ingezet om depressies te behandelen, en deze middelen worden geen 'psychedelica' genoemd.

Ketamine en psychedelica beïnvloeden depressie bovendien op verschillende manieren. Het is daarom lastig om ze in dezelfde categorie te plaatsen. Daarnaast lijken psychedelica het effectiefst bij hoge doses, terwijl ketamine vooral effectief is bij lagere doses. Met andere woorden, men denkt dat de psychedelische ervaring van LSD, psilocybine, mescaline en DMT cruciaal is voor de werkzaamheid bij bepaalde aandoeningen, terwijl het bij ketamine niet nodig lijkt te zijn dat je de psychotrope effecten van de drug ervaart om therapeutische voordelen te ervaren.

Wanneer je de betekenis van 'psychedelisch' (geestonthullend) echter letterlijk neemt, zou je ketamine in principe als een psychedelicum kunnen classificeren. Een hoge dosis kan je tenslotte inzicht in je innerlijke wereld geven. Maar dit is waarschijnlijk niet wat de meeste mensen bedoelen wanneer ze de middelen in dezelfde categorie plaatsen.

Over het geheel genomen, lijken psychedelica en ketamine heel verschillend te zijn. Traditionele psychedelica zijn serotonerge, niet verslavende drugs, hebben weinig fysieke effecten en bevorderen een gevoel van empathie en verbondenheid met de wereld. Ketamine heeft geen van deze eigenschappen.

Hoewel de drugs vergelijkbare medische toepassingen kunnen hebben, betekent dit niet dat ze hetzelfde zijn. Het zijn verschillende stoffen met meestal verschillende effecten, en ondanks dat ze op dezelfde manier kunnen worden gebruikt, werken ze totaal anders.

Max Sargent

Max schrijft al meer dan tien jaar en is de afgelopen jaren in de cannabis- en psychedelische journalistiek beland. Hij heeft allerlei artikelen geschreven voor bedrijven als Zamnesia, Royal Queen Seeds, Cannaconnection, Gorilla Seeds, MushMagic en nog veel meer. Hij heeft dus een brede ervaring in deze branche.

Lees bio